| Imię i nazwisko urodzenia |
Fiszel Szpiro |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
31 lipca 1929 |
| Data i miejsce śmierci |
16 lutego 2015 |
| Miejsce spoczynku | |
| Zawód, zajęcie |
historyk |
| Odznaczenia | |
 
| |
_02.jpg)
Feliks Tych, ur. jako Fiszel Szpiro (ur. 31 lipca 1929 w Warszawie, zm. 16 lutego[1] 2015 tamże[2]) – polski historyk i publicysta, badacz Holocaustu i ruchu robotniczego, biografista, w latach 1995–2006 dyrektor Żydowskiego Instytutu Historycznego.
Urodził się jako Fiszel Szpiro, syn Abrama Mojżesza Szpira i Estery Chai z domu Szpichler, najmłodszy z dziewięciorga rodzeństwa[3].
Dzieciństwo spędził w Radomsku, gdzie jego ojciec posiadał niewielką fabrykę wyrobów metalowych. W okresie jego dzieciństwie rodzina doświadczyła ciężkiej sytuacji materialnej[4]. W wieku kilku lat zapisał się do biblioteki miejscowego oddziału Organizacji Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego. W wieku 6 lat jego starszy brat – Pinkus, zapisał go do szkoły powszechnej. Jakiś czas spędził w Warszawie, gdzie rodzice wysłali go do Kliniki Chorób Dziecięcych w związku z częstymi atakami astmy[5].
Po wybuchu II wojny światowej, w grudniu 1939 roku, rodzina Szpirów znalazła się w getcie w Radomsku, gdzie zakwaterowano ich w 12–metrowym mieszkaniu na poddaszu drewnianego domu[5]. 31 lipca 1942 roku w getcie zorganizowano mu bar micwę, a we wrześniu tego samego roku, niedługo przed likwidacją getta, opuścił getto i udał się do Warszawy, gdzie po aryjskiej stronie mieszkała jego siostra[6]. Następnie trafił pod opiekę Wandy Koszutskiej (córki Bronisława Koszutskiego)[6], z którą zamieszkał w Miedzeszynie. W tym czasie przyjął nazwisko Feliks Tych, pochodzące od barona von Tycha, antagonisty jednego z dziecięcych komiksów[7]. W czasie Holocaustu zginęli jego rodzice (zamordowani w obozie zagłady w Treblince) i część rodzeństwa wraz z ich rodzinami.
Jesienią 1944 roku wraz z Koszutską i innymi dziećmi, którymi się opiekowała, trafił do Lublina. W tym czasie poznał Lucynę Berman[8], wstąpił także do Związku Walki Młodych[9]. W 1945 roku przeniósł się do Łodzi, gdzie spotkał się z ocalałym rodzeństwem. Jako jedyny ocalały członek rodziny pozostał następnie w Polsce[10]. Uczęszczał do Gimnazjum i Liceum im. Tadeusza Kościuszki w Łodzi, gdzie w 1948 roku zdał maturę. Jako licealista angażował się w działalność Związku Walki Młodych, a następnie Związku Młodzieży Polskiej[9]. W 1948 roku należał do Polskiej Partii Robotniczej i od 1948 roku do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej[11].
W 1948 roku rozpoczął studia historyczne na Uniwersytecie Warszawskim, pracę magisterską obronił w 1951[12] lub 1952[13] roku. Po ukończeniu studiów otrzymał stypendium na studia podyplomowe na Uniwersytecie Moskiewskim. W 1955 roku doktoryzował się na podstawie pracy na temat rewolucji 1905 roku w Królestwie Polskim[12].
W 1956 roku rozpoczął pracę w Instytucie Historii Polskiej Akademii Nauk, gdzie był także członkiem Rady Naukowej Instytutu. Pracował także w Wydziale Historii Partii i Zakładzie Historii Partii przy KC PZPR[14]. W 1959 roku habilitował się na podstawie pracy PPS-Lewica w latach wojny 1914–1918[14][15].
W latach 60. XX wieku był rozpracowywany przez Służbę Bezpieczeństwa[15]. W 1968 roku na fali antysemickiej nagonki, będącej efektem wydarzeń marcowych, został zwolniony z pracy w Instytucie Historii PAN[16]. Od 1970 roku profesor nadzwyczajny, a od 1982 roku profesor zwyczajny, w latach 1971–1987 pracował w Centralnym Archiwum Komitetu Centralnego PZPR[17][18].
Od 1990 roku wykładał kolejno na uniwersytetach w Getyndze, Darmstadt, Fryburgu, Zentrum für Antisemitismusforschung Uniwersytetu Technicznego w Berlinie i Franz-Rosenzweig-Gastprofessur Uniwersytetu w Kassel. W 1990 roku został laureatem Austriackiej Nagrody Państwowej im. Victora Adlera.
W 1995 roku Marian Turski przekazał mu propozycję kierowania Żydowskim Instytutem Historycznym, którą następnie przyjął[18]. W 2000 roku, na jego wniosek, Wanda Koszutska została uhonorowana tytułem Sprawiedliwej wśród Narodów Świata[19].
27 stycznia 2010 roku wygłosił przemówienie okolicznościowe na uroczystym posiedzeniu Bundestagu, w związku z obchodami Międzynarodowego Dnia Pamięci o Ofiarach Holokaustu[20].
Należał do Komitetu Redakcyjnego Polskiego Słownika Biograficznego, był również wieloletnim redaktorem naczelnym kwartalnika Z Pola Walki (od pierwszego numeru pisma w 1958 do 1971 roku – łącznie przez 54 numery)[21] oraz Słownika biograficznego działaczy polskiego ruchu robotniczego[22]. Był członkiem zarządu Stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny w Polsce[23] i członkiem Rady Muzeum Historii Żydów Polskich.
Był żonaty z Lucyną, córką Jakuba Bermana[24], z którą miał jednego syna[25]. Zmarł w Warszawie. 20 lutego 2015 roku został pochowany na cmentarzu żydowskim przy ulicy Okopowej[25][19].
Był autorem 5 monografii i 26 tomów publikacji źródłowych. Część z nich ukazała się w przekładach zagranicą (Niemcy, Francja, Włochy, Hiszpania, Japonia). Autor ponad 300 prac naukowych ogłoszonych w periodykach naukowych oraz edycjach materiałów konferencyjnych w Polsce i za granicą.
Wybrane prace z dziedziny historii ruchu robotniczego:
Wybrane prace z dziedziny historii Holocaustu:
Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.
Zawartość tej strony pochodzi stąd.
