Miasto na prawach powiatu – jednostka samorządu terytorialnego szczególnego rodzaju, którą w polskim samorządzie terytorialnym stanowi samorząd gminy miejskiej nieprzynależącej do żadnego powiatu, a zamiast tego wykonującej jego zadania samodzielnie, zachowując przy tym formę prawną gminy. Pomimo to, potocznie określana bywa niekiedy również jako powiat grodzki lub powiat miejski. Organem wykonawczym i zarządzającym w miastach na prawach powiatu jest z mocy prawa prezydent miasta.

Historia

Status ten, po wprowadzeniu 1 stycznia 1999 roku nowego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa, otrzymały:

  • miasta liczące ponad 100 tysięcy mieszkańców według stanu na dzień 31 grudnia 1998,
  • dawne stolice województw (z wyłączeniem Ciechanowa, Piły i Sieradza, zgodnie ze stanowiskiem wyrażonym podczas wprowadzania trójstopniowego podziału administracyjnego kraju przez ówczesne organy stanowiące samorządów tych miast),
  • niektóre inne gminy miejskie niespełniające powyższych warunków, których pomimo to nie włączono w skład powiatu, uznając takie rozwiązanie za niemożliwe lub niecelowe, mając na względzie ich lokalizację pomiędzy innymi miastami na prawach powiatu w obrębie aglomeracji (Jastrzębie-Zdrój, Jaworzno, Mysłowice, Piekary Śląskie, Siemianowice Śląskie, Sopot, Świętochłowice, Żory), albo specyficzne położenie fizycznogeograficzne i dużą powierzchnię miasta (Świnoujście).

Powyższe wyliczenie nabrało od 2001 roku charakteru zamkniętego, bowiem w ustawie o samorządzie powiatowym wyeliminowano możliwość nadania praw powiatu miastom, które nie zostały w nim uwzględnione – w tym również Pile, Ciechanowowi i Sieradzowi. Dopuszczalne stało się wyłącznie przywracanie praw powiatu utraconych po 30 maja 2001 r.[1], toteż Wałbrzych, który 1 stycznia 2003 r. zrezygnował ze statusu miasta na prawach powiatu i został włączony do powiatu wałbrzyskiego, uzyskał 1 stycznia 2013 r. ponownie status miasta na prawach powiatu. Jedyne odstępstwo od powyższej zasady uczyniono dla Warszawy, która na mocy dedykowanej ustawy odzyskała w dniu 27 października 2002 r. posiadany do 1975 r. status miasta na prawach powiatu oraz do 1990 r. jednolitej gminy miejskiej; wcześniej miasto stołeczne stanowiło latach 1990-2002 związek komunalny 11 gmin miejskich, zawiązany w 1990 r. zgodnie z obowiązkiem nałożonym przez ustawę warszawską), zaś w latach 1999–2002 istniał on równolegle z powiatem warszawskim.

1 marca 2006 r. prezydenci i burmistrzowie 20 miast o statusie gminy miejskiej zwrócili się z apelem do Prezydenta RP, Sejmu RP, Senatu RP i Prezesa Rady Ministrów o przyznanie ich miastom praw powiatu. Swój apel motywowali faktem, iż obowiązujące regulacje prawne utrudniają sprawne zarządzanie miastami liczącymi powyżej 50 tys. mieszkańców, wchodzącymi w skład tzw. powiatów, a przede wszystkim hamują ich rozwój gospodarczy[2]. W 2015 Senat zgłosił projekt nowelizacji Ustawy o samorządzie powiatowym, która umożliwiłaby nadanie praw powiatu Pile, Ciechanowowi i Sieradzowi oraz miastom powyżej 70 tys. mieszkańców[1].

Organizacja i status prawny

Ustawodawca w tekście pierwotnym ustawy z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie powiatowym[3] stanowił w art. 3: „Powiat jako jednostka zasadniczego podziału terytorialnego obejmuje całe obszary graniczących ze sobą gmin albo cały obszar miasta na prawach powiatu”, z czego można było wysnuć wniosek, iż miasto na prawach powiatu jest powiatem w znaczeniu formy prawnej jednostek samorządu terytorialnego. Obecnie, po nowelizacji z 2001 roku ustawa nie wydaje się uprawniać do takich wniosków. Ta sama tendencja widoczna jest w art. 91 rzeczonej ustawy. W tekście pierwotnym (ust. 5) ustawodawca stanowił, że każdorazowo przez powiat rozumie się także miasto na prawach powiatu. Po zmianach z 2001 roku art. 91 miasto na prawach powiatu ma bez wątpienia formę prawną gminy, której ustawodawca jedynie powierzył rozszerzony zakres zadań ze względu na specyfikę, nadając prawa i obowiązki przysługujące powiatom sensu stricto.

Nadanie miastu praw powiatu niesie ze sobą m.in. następujące konsekwencje:

  • wybory przeprowadza się zgodnie z przepisami o wyborach organów gminy, włączając przyznanie czynnego, a w przypadku wyborów do rady miasta również biernego prawa wyborczego obywatelom innych krajów UE zamieszkującym w gminie, nieprzysługującego w wyborach do rady powiatu,
  • organy w mieście na prawach powiatu (tj. rada miasta i prezydent miasta) wykonują w pozostałym zakresie kompetencje właściwe dla – odpowiednio – rady gminy i rady powiatu oraz wójta (burmistrza), zarządu powiatu i starosty,
  • prezydent miasta na prawach powiatu jest organem wykonawczym monokratycznym i nieodpowiadającym politycznie przed radą,
  • prezydent miasta na prawach powiatu jest co do zasady zarządcą wszystkich dróg publicznych na jego obszarze, z wyjątkiem autostrad, dróg ekspresowych oraz tych spośród dróg krajowych, które zapewniają dostęp drogowy w standardzie wymaganym dla transeuropejskiej sieci transportowej (TEN-T) do polskich portów wymienionych w załączniku II do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1315/2013
  • prezydent miasta wykonuje całość zadań samorządowych z zakresu gospodarowania wodami,
  • miasto gospodaruje co do zasady zarówno nieruchomościami komunalnymi, jak i należącymi do Skarbu Państwa położonymi na jego terenie,
  • miasto zarządza co do zasady zarówno publicznymi przedszkolami, szkołami podstawowymi, jak i niemal wszystkimi ponadpodstawowymi na swoim terenie, z wyjątkiem nielicznych prowadzonych przez samorząd województwa lub przez ministra,
  • miasto zarządza co do zasady zdecydowaną większością publicznych jednostek pomocy społecznej, z wyjątkiem nielicznych prowadzonych przez samorząd województwa lub przez ministra,
  • miasto zarządza co do zasady zdecydowaną większością typów publicznych jednostek organizacyjnych wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej, z wyjątkiem nielicznych prowadzonych przez samorząd województwa,
  • miejski ośrodek pomocy społecznej ma jednocześnie status powiatowego/miejskiego centrum pomocy rodzinie,
  • gminna biblioteka publiczna ma jednocześnie status powiatowej biblioteki publicznej (ponadto może mieć także status wojewódzkiej biblioteki publicznej i dzieje się tak w 7 miastach); wyjątek stanowi Warszawa, gdzie gminny status mają biblioteki dzielnicowe, nad którymi nadzór sprawuje biblioteka łącząca statusy powiatowej i wojewódzkiej biblioteki publicznej
  • prezydent miasta jest w sprawach miejskich inwestycji budowlanych innych niż metro co do zasady zarówno organem administracji budowlanej, jak i organem reprezentującym stronę postępowania,
  • rada nie wybiera co do zasady organu wykonawczego, a jego odwołanie jest możliwe co do zasady jedynie w drodze referendum,
  • radni składają ślubowanie według tekstu roty z art. 23a ustawy gminnej.

Poza tym w strukturze organizacyjnej miasta posiadającego prawa powiatu pojawiają się organy nieobecne w „normalnej” gminie (komisja bezpieczeństwa i porządku oraz organy administracji zespolonej), ponadto prowadzi lub współprowadzi ono powiatową bibliotekę publiczną, szpital, dom pomocy społecznej oraz zakład opiekuńczo-leczniczy, a w trakcie kwalifikacji wojskowej organizuje powiatową/miejską komisję lekarską. Administrację zespoloną w mieście na prawach powiatu, podległą prezydentowi miasta, stanowią:

W pozostałym zakresie miasto na prawach powiatu jest co do zasady gminą, a jego organy podlegają przede wszystkim regulacjom ustawy o samorządzie gminnym.

Zalety i wady

W 2000 r. rząd Jerzego Buzka uznał potrzebę rozpoczęcia pilnych działań prowadzących do łączenia się miast na prawach powiatu i powiatów mających siedzibę swych władz w tych miastach, z uwagi na znaczące dysproporcje występujące w zakresie potencjału instytucjonalnego jednostek powiatowych. Analizy rządowe wskazywały na znacząco wyższy potencjał miast na prawach powiatu i szczególnie niski potencjał powiatów pozbawionych większych ośrodków miejskich[4].

Z drugiej strony status miasta na prawach powiatu redukuje na jego gęsto zaludnionym, uzbrojonym i zabudowanym obszarze, o dużej powierzchni, ale zarazem znacznie rozdrobnionej strukturze gruntów o nierzadko skomplikowanym lub niejasnym statusie cywilnoprawnym, ryzyko chaosu kompetencyjnego oraz mnogości sprzecznych albo dublujących się działań, jako że wyznaczony zostaje pojedynczy organ odpowiadający za całokształt niektórych dziedzin zarządzanych w innych miejscowościach fragmentarycznie przez wiele organów różnych szczebli, np. za gospodarowanie nieruchomościami zarówno komunalnymi, jak i należącymi do Skarbu Państwa, zarządzanie niemal wszystkimi drogami publicznymi różnych kategorii w granicach miasta (z wyjątkiem autostrad i dróg ekspresowych, a także dróg krajowych zapewniających dostęp drogowy do niektórych polskich portów), wykonywanie całości zadań samorządowych z zakresu gospodarowania wodami, czy też zarządzanie zdecydowaną większością publicznych jednostek systemu oświaty, publicznych jednostek pomocy społecznej oraz innych jednostek organizacyjnych wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej (z wyjątkiem nielicznych resortowych i wojewódzkich), zaś montaż finansowy dla niezbędnych, ale adekwatnie do wielkości tych miast z konieczności często wielkoskalowych inwestycji o wysokim koszcie, jest łatwiejszy dzięki dużemu ujednoliconemu budżetowi pozwalającemu na pozyskiwanie tańszego finansowania zewnętrznego, co umożliwia sprawne, elastyczne i spójne zarządzanie dużym organizmem miejskim.

Wykaz miast na prawach powiatu

Według stanu na 1 stycznia 2018 r. 66 miast ma status miasta na prawach powiatu[5]:

Miasto Województwo Populacja
(2016-12-31)[6] 		Powierzchnia
(2017-01-01) [km²][7] 		Gęstość zaludnienia Podstawa
Jelenia Góra  dolnośląskie 80 524 109,22 737,3 byłe miasto wojewódzkie
Legnica  dolnośląskie 100 718 56,29 1789,3 byłe miasto wojewódzkie, powyżej 100 tys. mieszkańców
Wałbrzych  dolnośląskie 114 568 84,70 1352,6 byłe miasto wojewódzkie, powyżej 100 tys. mieszkańców
Wrocław  dolnośląskie 637 683 292,82 2177,7 miasto wojewódzkie, powyżej 100 tys. mieszkańców
Bydgoszcz  kujawsko-pomorskie 353 938 175,98 2011,2 miasto wojewódzkie, powyżej 100 tys. mieszkańców
Grudziądz  kujawsko-pomorskie 95 964 57,76 1661,4 powyżej 100 tys. mieszkańców
Toruń  kujawsko-pomorskie 202 521 115,72 1750,1 miasto wojewódzkie, powyżej 100 tys. mieszkańców
Włocławek  kujawsko-pomorskie 112 483 84,32 1334,0 byłe miasto wojewódzkie, powyżej 100 tys. mieszkańców
Biała Podlaska  lubelskie 57 303 49,40 1160,0 byłe miasto wojewódzkie
Chełm  lubelskie 63 734 35,28 1806,5 byłe miasto wojewódzkie
Lublin  lubelskie 340 466 147,47 2308,7 miasto wojewódzkie, powyżej 100 tys. mieszkańców
Zamość  lubelskie 64 648 30,34 2130,8 byłe miasto wojewódzkie
Gorzów Wielkopolski  lubuskie 123 995 85,72 1446,5 miasto wojewódzkie, powyżej 100 tys. mieszkańców
Zielona Góra  lubuskie 139 330 278,32 500,6 miasto wojewódzkie, powyżej 100 tys. mieszkańców
Łódź  łódzkie 658 444 293,25 2375,1 miasto wojewódzkie, powyżej 100 tys. mieszkańców
Piotrków Trybunalski  łódzkie 74 694 67,24 1110,9 byłe miasto wojewódzkie
Skierniewice  łódzkie 48 327 34,60 1396,7 byłe miasto wojewódzkie
Kraków  małopolskie 765 320 326,85 2341,5 miasto wojewódzkie, powyżej 100 tys. mieszkańców
Nowy Sącz  małopolskie 83 993 57,58 1458,7 byłe miasto wojewódzkie
Tarnów  małopolskie 110 110 72,38 1521,3 byłe miasto wojewódzkie, powyżej 100 tys. mieszkańców
Ostrołęka  mazowieckie 52 337 33,46 1828,0 byłe miasto wojewódzkie
Płock  mazowieckie 121 295 88,04 1377,7 byłe miasto wojewódzkie, powyżej 100 tys. mieszkańców
Radom  mazowieckie 215 020 111,80 1923,3 byłe miasto wojewódzkie, powyżej 100 tys. mieszkańców
Siedlce  mazowieckie 77 020 31,86 2417,5 byłe miasto wojewódzkie
Warszawa  mazowieckie 1 753 977 517,24 3391,0 miasto wojewódzkie, powyżej 100 tys. mieszkańców
Opole  opolskie 118 722 148,88 797,4 miasto wojewódzkie, powyżej 100 tys. mieszkańców
Krosno  podkarpackie 46 565 43,50 1070,5 byłe miasto wojewódzkie
Przemyśl  podkarpackie 62 154 46,17 1346,2 byłe miasto wojewódzkie
Rzeszów  podkarpackie 187 422 120,41 1556,5 miasto wojewódzkie, powyżej 100 tys. mieszkańców
Tarnobrzeg  podkarpackie 47 595 85,40 557,3 byłe miasto wojewódzkie
Białystok  podlaskie 296 628 102,13 2904,4 miasto wojewódzkie, powyżej 100 tys. mieszkańców
Łomża  podlaskie 62 802 32,67 1922,3 byłe miasto wojewódzkie
Suwałki  podlaskie 69 626 65,51 1062,8 byłe miasto wojewódzkie
Gdańsk  pomorskie 463 754 683 1770,3 miasto wojewódzkie, powyżej 100 tys. mieszkańców, część aglomeracji
Gdynia  pomorskie 246 991 135,14 1827,7 powyżej 100 tys. mieszkańców, część aglomeracji
Słupsk  pomorskie 91 935 43,15 2130,6 byłe miasto wojewódzkie
Sopot  pomorskie 36 849 17,28 2132,5 część aglomeracji
Bielsko-Biała  śląskie 172 030 124,51 1381,7 byłe miasto wojewódzkie, powyżej 100 tys. mieszkańców
Bytom  śląskie 169 617 69,44 2442,6 powyżej 100 tys. mieszkańców, część aglomeracji
Chorzów  śląskie 109 398 33,24 3291,2 powyżej 100 tys. mieszkańców, część aglomeracji
Częstochowa  śląskie 226 225 159,71 1416,5 byłe miasto wojewódzkie, powyżej 100 tys. mieszkańców
Dąbrowa Górnicza  śląskie 121 802 188,73 645,4 powyżej 100 tys. mieszkańców, część aglomeracji
Gliwice  śląskie 182 156 133,88 1360,6 powyżej 100 tys. mieszkańców, część aglomeracji
Jastrzębie-Zdrój  śląskie 89 883 85,33 1053,4 część aglomeracji
Jaworzno  śląskie 92 473 152,59 606,0 część aglomeracji
Katowice  śląskie 298 111 164,64 1810,7 miasto wojewódzkie, powyżej 100 tys. mieszkańców, część aglomeracji
Mysłowice  śląskie 74 592 65,62 1136,7 część aglomeracji
Piekary Śląskie  śląskie 55 954 39,98 1399,5 część aglomeracji
Ruda Śląska  śląskie 139 125 77,73 1789,8 powyżej 100 tys. mieszkańców, część aglomeracji
Rybnik  śląskie 139 252 148,36 938,6 powyżej 100 tys. mieszkańców, część aglomeracji
Siemianowice Śląskie  śląskie 67 905 25,50 2662,9 część aglomeracji
Sosnowiec  śląskie 205 873 91,06 2260,8 powyżej 100 tys. mieszkańców, część aglomeracji
Świętochłowice  śląskie 50 644 13,31 3805,0 część aglomeracji
Tychy  śląskie 128 351 81,81 1568,9 powyżej 100 tys. mieszkańców, część aglomeracji
Zabrze  śląskie 175 459 80,40 2182,3 powyżej 100 tys. mieszkańców, część aglomeracji
Żory  śląskie 62 013 64,64 959,4 część aglomeracji
Kielce  świętokrzyskie 197 704 109,65 1803,0 miasto wojewódzkie, powyżej 100 tys. mieszkańców
Elbląg  warmińsko-mazurskie 121 191 79,82 1518,3 byłe miasto wojewódzkie, powyżej 100 tys. mieszkańców
Olsztyn  warmińsko-mazurskie 172 993 88,33 1958,5 miasto wojewódzkie, powyżej 100 tys. mieszkańców
Kalisz  wielkopolskie 102 249 69,42 1472,9 byłe miasto wojewódzkie, powyżej 100 tys. mieszkańców
Konin  wielkopolskie 75 342 82,20 916,6 byłe miasto wojewódzkie
Leszno  wielkopolskie 64 159 31,86 2013,8 byłe miasto wojewódzkie
Poznań  wielkopolskie 540 372 261,91 2063,2 miasto wojewódzkie, powyżej 100 tys. mieszkańców
Koszalin  zachodniopomorskie 107 680 98,34 1095,0 byłe miasto wojewódzkie, powyżej 100 tys. mieszkańców
Szczecin  zachodniopomorskie 404 878 300,60 1346,9 miasto wojewódzkie, powyżej 100 tys. mieszkańców
Świnoujście  zachodniopomorskie 41 115 197,23 208,5 specyficzne położenie fizycznogeograficzne, duża powierzchnia

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b Anna Kudra-Ostrowska, Michał Jagodziński: Status miasta na prawach powiatu także dla miast liczących powyżej 70 tys. mieszkańców?. PrawoDlaSamorządu, 2015-06-29. [dostęp 2021-10-21].
  2. ↑ Interpelacja nr 5867 do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji. Sejm RP V kadencji (poseł Michał Jach).
  3. ↑ Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz.U. z 1998 r. nr 91, poz. 578).
  4. ↑ Zasadniczy, trójstopniowy podział terytorialny państwa. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, 2001-05-31. [dostęp 2012-07-15].
  5. ↑ KSNG. ksng.gugik.gov.pl. [dostęp 2018-07-17].
  6. ↑ Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym w 2016 r. (Stan w dniu 31 XII 2016 r.), Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 30 maja 2017, ISSN 2451-2087.
  7. ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2017 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2017-07-19. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507. 

Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się