Morfologia – dziedzina lingwistyki zajmująca się formami odmiennymi części mowy (fleksja) oraz słowotwórstwem.

Istnieją dwa główne podejścia do morfologii, różniące się obiektem, któremu przypisywany jest status znaku językowego: podejście morfemiczne oraz leksemiczne.

W podejściu morfemicznym elementarną jednostką analizy morfologicznej jest abstrakcyjny morfem, charakteryzowany zwykle jako najmniejsza część wyrazu będąca nośnikiem znaczenia. Wyraz jest tu rozumiany jako znak prosty, jeśli złożony jest z jednego morfemu, albo znak złożony, jeśli można w nim wyróżnić więcej takich podstawowych jednostek. W podejściach opartych o pojęcie morfemu przyjmuje się zwykle, że wszystkie morfemy, zarówno słowotwórcze, jak i fleksyjne, wchodzą w skład inwentarza leksykalnego użytkowników danego języka, zwanego zwykle leksykonem.

W podejściu leksemicznym podstawową jednostką analizy i elementem realizującym w sobie znak językowy jest abstrakcyjny leksem, spajający znaczenie, cechy gramatyczne oraz postać dźwiękową wyrazu (formę wyrazową). Pojęcie morfemu jest tutaj używane wyłącznie w odniesieniu do fragmentów formy wyrazowej. Morfem, choć nie posiada tutaj statusu znaku językowego, jest traktowany jako wykładnik (sygnał) zajścia operacji morfologicznej i pomocny jest w ustalaniu zależności pomiędzy leksemami prostszymi i bardziej złożonymi (słowotwórstwo) bądź leksemami i realizującymi je formami wyrazowymi (fleksja). W tym podejściu leksykon użytkownika języka składa się z leksemów.

Istnieją różne pochodne podklasyfikacje systemów morfologicznych, w zależności od akcentu kładzionego na podział pomiędzy słowotwórstwem i fleksją (niektóre podejścia nie rozróżniają formalnie tych dwóch typów operacji) lub np. leksykalnego statusu morfemów (niektóre podejścia odmawiają tego statusu morfemom fleksyjnym). Innym wyróżnikiem jest np. status paradygmatu w teorii morfologicznej, rozumianego jako uporządkowana struktura morfemów fleksyjnych bądź całych form wyrazowych. Niektóre teorie (zarówno morfemiczne, jak i leksemiczne) zakładają, że paradygmaty istnieją niejako niezależnie, definiowane poprzez system gramatyczny języka, i że w procesie budowania zdań wybór form wyrazowych polega na wyborze konkretnej „komórki” paradygmatu na podstawie cech morfosyntaktycznych przypisanych danej pozycji w zdaniu. Inne teorie traktują paradygmaty jako produkty uboczne analizy morfologicznej, niemające same w sobie większego znaczenia.

Podejście leksemiczne wywodzi się z tradycji antycznej – jako jego źródło wskazywana jest zwykle filozofia stoicka. Podejście morfemiczne w swojej początkowej formie pojawiło się w Europie już w XVI wieku w pismach Johannesa Reuchlina, nawiązującego do tradycji językoznawców hebrajskich. Pod koniec XVIII wieku wzmocniło ten sposób analizy odkrycie językoznawstwa sanskryckiego z ok. 500 r. p.n.e. (tzw. szkoły Paniniego). Zostało ono rozwinięte w szkołach językoznawczych ogólnie zaliczanych do strukturalizmu, a sama nazwa morfem została stworzona przez polskiego językoznawcę Jana Badouina de Courtenay. Pojęcie leksemu zostało przywrócone współczesnej lingwistyce w latach 60. niezależnie przez językoznawcę brytyjskiego Petera Matthewsa i amerykańskiego, Roberta Bearda. Obydwa podejścia reprezentowane są mniej więcej na równi przez współczesne szkoły morfologiczne.


Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się