Neopogańska ceremonia religijna w Avebury

Neopogaństwo, nowoczesne pogaństwo, rzad. nowopogaństwo – to zbiorcze określenie współczesnych systemów wierzeń, poglądów, zjawisk i ruchów religijnych lub parareligijnych, dążących do wytworzenia duchowości opozycyjnej wobec religii monoteistycznych. W węższym znaczeniu neopogaństwo to tworzenie religii nowych poprzez eklektyczne łączenie elementów zaczerpniętych z różnych wierzeń czy wręcz konstruowanie wyznania od podstaw, w szerszym – także usiłowanie wskrzeszenia dawnych religii (rekonstrukcjonizm). W formie przymiotnika terminem tym określa się też powszechnie niektóre oficjalnie zarejestrowane i działające związki wyznaniowe (w tym część tzw. nowych ruchów religijnych).

Według Międzynarodowej Federacji Pogańskiej, poganie i neopoganie powinni utożsamiać się z następującymi zasadami[1]:

1. Miłość i braterstwo z Naturą. Cześć dla siły życiowej i wiecznie odnawiających się cykli życia i śmierci;
2. Pozytywna moralność, w której jednostka jest odpowiedzialna za odkrywanie i rozwój swojej prawdziwej natury w harmonii ze światem zewnętrznym i społecznością. Zasada ta często jest wyrażana jako „Czyń swoją wolę, dopóki nikogo nie krzywdzisz”;
3. Uznanie boskości, która wykracza poza podział na płeć, honorujące zarówno żeński, jak i męski aspekt bóstwa.

Termin neopogaństwo

Wielu członków tego ruchu uważa terminy „pogaństwo” i „neopogaństwo” za określenia deprecjonujące[2]. W szczególności sprzeciwiają się temu określeniu neopoganie odmiany etnicznej. Przyczyną tej niechęci jest chrześcijański rodowód słowa paganus (łac. ‘wieśniak’). Nazywano tak mieszkańców terenów wiejskich, którzy trwali przy swoim etnicznym wyznaniu, i miało to wydźwięk negatywny. Również przyrostek –neo (łac. ‘nowy’) nie cieszy się przychylnością aktywistów, jako że sugeruje nowość, a neopoganie uważają się za kontynuatorów starej, "przyrodzonej” wiary. Akceptowaną przez nich nazwą jest natomiast rodzimowierstwo lub rodzima wiara[2]. Ten termin wymaga jednak dookreślenia (np. rodzimowierstwo słowiańskie, germańskie). Bez ujednoznacznienia rozumie się go jako ogół religii etnicznych. Dlatego te dwa określenia nie są synonimiczne – neopogaństwo wykracza poza samą religijność, obejmując również uniwersalistyczne praktyki magiczne, takie jak np. szamanizm. Odnosi się do charakterystycznych cech wierzeń przedchrześcijańskich, ale nie musi być ich kontynuacją[3].

Rodzaje ruchów neopogańskich

Typologia ze względu na rewitalizowaną tradycję[2]

  • Neopogaństwo etniczne (kulturowe): neopoganie etniczni rekonstruują wierzenia przedchrześcijańskie danej grupy etnicznej (narodu) – np. rodzimowierstwo słowiańskie, rodzimowierstwo germańskie.
  • Neopogaństwo inter-etniczne (społeczne): nie jest związane z żadnym konkretnym narodem, ale operuje uniwersalistycznymi praktykami, które nawiązują do wierzeń pogańskich, np. szamanizm, druidyzm.

Często spotyka się również podział neopogaństwa na wschodnie i zachodnie, gdzie wschodnie zazwyczaj utożsamia się z etnicznym, nacjonalistycznym rodzimowierstwem, natomiast zachodnie z synkretyzmem i eklektyzmem New Age[5].

Neopogaństwo w Polsce współczesnej

W Polsce w ostatnim półwieczu pojawiło się kilka organizacji odwołujących się do rodzimowierstwa słowiańskiego – tradycji słowiańskich sprzed chrystianizacji, np.:

Po 1989. w Polsce coraz większą popularność zdobywają zagraniczne ruchy neopogańskie, takie jak np. Wicca, która nie jest jednak wyznaniem oficjalnie zarejestrowanym. Pewną popularność zdobywają również ruchy neopogańskie odwołujące się do przedchrześcijańskiej Słowiańszczyzny, jednakże niebędące rodzimowierczymi w ścisłym tego słowa znaczeniu, jak Stowarzyszenie na rzecz Tradycji i Kultury „Niklot”[7].

Neopogaństwo a New Age

Neopoganizm często zalicza się do Nowych Ruchów Religijnych, mimo że ugrupowania neopogańskie powstawały już w XIX w. (Rosja) i międzywojniu (Polska)[8]. Niektórzy badacze uznają ten ruch za część formacji New Age, wskazując na liczne podobieństwa pomiędzy zjawiskami[3]. Należą do nich m.in.:

  • Negatywny stosunek do zinstytucjonowanej religii (szczególnie chrześcijaństwa)[8]. Neopoganie postrzegają chrześcijaństwo jako potęgę, która, posługując się przemocą, wykorzeniła etniczne wierzenia. Natomiast zwolennicy New Age widzą w religii siłę hamującą rozwój osobisty człowieka poprzez prawa i zasady. Proponują odejście od tradycyjnie pojmowanej religijności na rzecz szeroko rozumianej duchowości[9].
  • Indywidualizm – brak jednoznacznych zasad ma zachęcać neopogan do poszukiwania własnej ścieżki duchowej. Członkowie ruchu mają różne podejście do kwestii absolutu i ekspresji swoich przekonań. Ta sama zasada przyświeca formacji New Age – według niej jednostka musi sama poszukiwać tzw. sensu istnienia, konstruując przy tym własną duchowość.
  • Mistycyzm w pojmowaniu natury – głęboka ekologia to rdzeń filozofii New Age, przyjmuje definicję Ziemi jako czującej istoty, z którą należy się jednoczyć[10]. Oba ruchy głoszą konieczność życia w zgodzie z naturą i podkreślają jej sakralny wymiar.
  • Holistyczne postrzeganie rzeczywistości – ujmowanie świata i człowieka jako organicznej całości.

Kontrowersje

Neopogaństwo ma historię powiązań z nacjonalistycznymi oraz faszystowskimi ugrupowaniami (na gruncie polskim np. Zadruga). Jako ideologia oparta na odwoływaniu się do pojęcia narodu (etniczności) ma bezpośrednie konotacje nacjonalistyczne. Jest to szczególnie wyraźnie w krajach Europy Wschodniej, które zmagały się z komunizmem – według niektórych badaczy[11] “komunistyczny ucisk” podsycał nacjonalistyczne tendencje i dlatego neopogaństwo etniczne zyskało popularność większą niż w innych rejonach Europy.

Rodzimowierstwo ma być środkiem do utrzymania “nieskażonej” tożsamości narodowej. Według etnopogan chrześcijaństwo nie jest w stanie tego zapewnić, ponieważ wytworzyła je obca kultura[5]. Pogańskie praktyki są przez nacjonalistów traktowane jako źródło symboli i idei służące temu celowi.

Neopogaństwo było jedną z inspiracji niemieckiego narodowego socjalizmu w latach 30. oraz jednym z dwóch odłamów volkizmu. Radykalne zerwanie z chrześcijaństwem jako religią niegodną “germańskiej duszy” doprowadziło do zwrócenia się ku starogermańskim ideom z intencją zjednoczenia podzielonego narodu[12].

Lista nurtów i ruchów neopogańskich wedle wyjściowych wierzeń

Basen Morza Śródziemnego

Europa Północna

Europa Zachodnia

Europa Środkowo-Wschodnia

Ameryka Północna i Południowa

Geneza synkretyczna złożona aprioryczna

Przypisy

  1. Agnieszka Bukowska-Pastwa. Być poganką. Być poganinem. Odrodzenie neopogańskie we współczesnej Polsce. „Uniwersyteckie Czasopismo Socjologiczne”, s. 62, maj 2011. 
  2. a b c Mariusz Filip, Zakon Zadrugi "Północny Wilk". Nacjonalizm jako pierwiastek konstruujący tożsamość współczesnych neopogan(istów) (rodzimowierców) polskich, praca magisterska napisana pod kierunkiem dra hab. Grzegorza Pełczyńskiego, Uniwersytet im. A. Mickiewicza, Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej, Poznań 2006 [dostęp 2020-01-03].
  3. a b Krystian Mesjasz, „Tworzenie tradycji” w rodzimowierczych związkach wyznaniowych, „Studia Religiologica”, 46 (2), Kraków 2013.
  4. Neopogaństwo [w:] Encyklopedia Białych Plam, t. 13, Radom 2004, s. 52-57
  5. a b Jarosław Tomasiewicz, Między tradycją i ponowoczesnością: neopoganie Europy Wschodniej w obliczu globalizacji, „Studia Religiologica”, 46 (4), 2013.
  6. Powołanie nowego związku wyznaniowego. Duchtynia, 2017-06-12. [dostęp 2017-06-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-06-27)].
  7. Paweł Konar: Pochwała neopogańskiej twórczości. Jan Stachniuk i „Zadruga”. 2013-09-20. [dostęp 2016-04-10].
  8. a b Zbigniew Pasek, Neopogaństwo w Polsce a duchowość New Age, „Państwo i Społeczeństwo”, VIII (4), 2008.
  9. Robert Ptaszek, Alternatywne formy religijności i duchowości, Lublin 2012, s. 157.
  10. Anna Zaczkowska, Neopogaństwo rosyjskie. Poszukiwanie tożsamości w postkomunistycznej Rosji, „Państwo i Społeczeństwo”, VIII (4), 2008, s. 226.
  11. Kaarina Aitamurto, Scott Simpson, Modern Pagan and Native Faith Movements in Central and Eastern Europe, Durham 2013, s. 3.
  12. Paweł Szuppe, Ideologia i mistyka volkistowska u źródeł nazizmu, „Collectanea Theologica”, 73 (2), 2003, s. 88-89.
  13. Radosław Surowiec, Ruch neopogański w Estonii [online], Eesti.pl, 25 grudnia 2004 [dostęp 2021-01-03] (pol.).

Bibliografia

  • Okraska Remigiusz: W kręgu Odyna i Tryglawa, Biała Podlaska, 2001
  • Tomasiewicz Jarosław: Stare religie nowej ery – Główne nurty współczesnego neopoganizmu. „Nomos” nr 5/1994

Linki zewnętrzne

  • Marek Rau, Współczesny ruch neopogański w Europie

Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się