Struktura głęboka (ang. deep structure) i struktura powierzchniowa (ang. surface structure) – w gramatyce generatywnej dwa poziomy syntaktyczne zdania.
Struktura głęboka jest pojęciem abstrakcyjnym[1] oznaczającym sposoby, w jakie zdanie może być analizowane i interpretowane[2]. Elementami struktury głębokiej są: podstawowe zależności gramatyczne, takie jak podmiot lub dopełnienie, wszystkie transformacje, które następują przy przejściu do struktury powierzchniowej, wszystkie elementy warstwy leksykalnej, wreszcie interpretacja semantyczna[2].
Struktura głęboka jest bazą do transformacji do poziomu struktury powierzchniowej, która obrazuje to, co człowiek słyszy albo czyta[2].
Jedna struktura głęboka może być wyrażana przez różne struktury powierzchniowe. Na przykład ta sama czynność może być wyrażona w stronie czynnej i biernej. Aleksander Szulc podaje przykład: Dyrektor podjął decyzję i Decyzja została podjęta przez dyrektora[3]. Z kolei Kazimierz Polański zestawia dwa zdania o tej samej w zasadzie treści: Wszystkich oburza jego sposób postępowania i Wszystkich oburza sposób, w jaki postępuje[4].
Struktura głęboka jest zasadniczo wspólna dla różnych języków. Ta jej cecha odgrywa istotną rolę w dydaktyce języków obcych i w teorii tłumaczenia. Osoba ucząca się jakiegoś języka obcego powinna zdawać sobie sprawę, że w dwóch językach ta sama struktura głęboka może się manifestować w bardzo różny sposób w strukturach powierzchniowych. Tłumaczenie struktury powierzchniowej (przekład dosłowny) może prowadzić do błędów semantycznych i stylistycznych. Tylko zły tłumacz może oddawać proste niemieckie zdanie Wie alt bist du? jako Jaki stary jesteś? (przykład przytoczony przez Aleksandra Szulca[3]). Ponieważ w języku polskim wiek wyraża się z użyciem czasownika mieć, a nie być, prawidłowe tłumaczenie to Ile masz lat?.
Warto dodać, że z różnicy między znaczeniem poszczególnych słów a sensem zdania zdawał sobie sprawę na długo przed sformułowaniem rozróżnienia pomiędzy strukturą głęboką i strukturą powierzchniową św. Hieronim, tłumacz Biblii, który zalecał tłumaczyć non verbum e verbo, sed sensum exprimere de sensu (nie słowo w słowo, lecz by myśl odpowiadała myśli[5]).
Oba pojęcia zostały spopularyzowane przez Noama Chomsky'ego, twórcę gramatyki transformacyjno-generatywnej.
W fonologii generatywnej używane są również określenia „reprezentacja głęboka” (ang. underlying representation) i „reprezentacja powierzchniowa” (ang. surface representation)[6].
Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.
Zawartość tej strony pochodzi stąd.