Zlodowacenie, in. glacjacja (fr. glaciation, od łac. glacio ‛zamrażam’) – okres, w czasie którego znaczne obszary Ziemi pokryte są lądolodem.
W historii Ziemi okresy lodowcowe występowały kilkukrotnie, również obecnie trwa taki okres, potocznie zwany epoką lodową. Prawdopodobnie w każdym z wielkich zlodowaceń następowały po sobie regularne okresy lodowcowe, w których lód zajmował większe obszary (glacjały) oraz przejściowe okresy, w których lądolód cofał się, ale nie zanikał (interglacjały, obecnie).
O zlodowaceniach przedczwartorzędowych, w prekambrze, karbonie i permie świadczą resztki utworów lodowcowych (np. tillity), zachowane w osadach w Afryce, Australii czy Ameryce Południowej.
Czas w mln lat | Okres | Zlodowacenia |
---|---|---|
2,58–0 | czwartorzęd | plejstoceńskie |
360–260 | perm/karbon | Gondwany na półkuli południowej |
460–430 | ordowik/sylur | saharyjskie |
585–582 | ediakar | Gaskiers |
770–635 | kriogen | Kaigas, Sturtian*, Marinoan* |
2450–2220 | sider/riak | hurońskie |
* Zlodowacenie o skali globalnej, tzw. Ziemia-śnieżka.
Badania rdzeni lodowych z Antarktydy i Grenlandii dostarczają danych na temat temperatur panujących w plejstocenie, pokazują np. regularny cykl ochłodzeń i ociepleń, zsynchronizowany prawdopodobnie z cyklami Milankovicia.
W czasie plejstocenu klimat ulegał znacznym wahaniom, po fali zimna (glacjale) następowało ocieplenie zwane interglacjałem.
Poszczególne glacjały trwały od 100 do 300 tys. lat. Dzieli się je na jednostki niższej rangi: stadiały i interstadiały, fazy i interfazy oraz glacietapy i interglacietapy. Interglacjały trwały od 15 do 220 tys. lat, były więc bardziej nieregularne i charakteryzowały się różnymi średnimi temperaturami. Podczas plejstocenu nawroty zimna rangi glacjału miały miejsce co najmniej 3–4 razy, do około 9 razy. Z zapisów rdzeni lodowych i morskich wiadomo o około 50 epizodach w ciągu plejstocenu rangi glacjału, ale nie każdy był okresem stricte glacjalnym.
W erze mezozoicznej (186 milionów lat) oraz w długich przedziałach czasu w prekambrze nie odnaleziono śladów zlodowaceń (pomijając ewentualne lokalne zlodowacenia obszarów górskich).
Podczas glacjału wyróżnić można kilka etapów. W początkowej fazie następuje szybka transgresja lodowca, gdyż klimat szybko oziębia się, następują obfite opady śniegu, który nie topnieje w ciągu lata, lecz gromadzi się, rekrystalizuje w lód lodowcowy, który pod własnym ciężarem rozpływa się na wszystkie strony. Następnie, po krótkim okresie postoju, czoło lodowca może oscylować kilkakrotnie, cofając się i posuwając do przodu, co sprzyja powstawaniu moren czołowych, sandrów oraz wielkich pradolin i jezior morenowych. W ostatniej fazie lądolód ulega regresji, wycofując się z zajętych obszarów, miejscami przekształcając się w tzw. martwy lód. Ponieważ regresja lodowca jest relatywnie szybka, powstają takie utwory polodowcowe jak; morena denna, ozy, kemy, jeziora rynnowe i wytopiskowe. W fazie recesji lądolód może całkowicie zniknąć lub tylko cofnąć się znacznie, po czym często następuje kolejna transgresja, w ten sposób w okresie glacjałów pojawiają się krótsze etapy stadialne.
Za główną przyczynę fluktuacji klimatu o randze glacjału uważa się obecnie periodyczne zmiany nasłonecznienia Ziemi związane z cyklami Milankovicia. Główny trend modyfikowany jest przez krótsze zmiany od 10 000 do 1000 lat związane modą cyrkulacji termohalinowej w oceanach, takie jak wydarzenia typu Dansgaard-Oeschger oraz Heinrich. Odgrywają one dominującą rolę w szybkich zmianach klimatu o dużej amplitudzie, szczególnie w jego glacjalnej modzie (np. MIS 3). Najsilniejszy wpływ ochłodzenia notowany jest w rejonie Północnego Atlantyku. Związane jest to z zatrzymaniem lub osłabieniem pasa transmisyjnego ciepła, jakim są ciepłe prądy oceaniczne (zob. cyrkulacja termohalinowa), chociaż wiadomo, że same zmiany mają wpływ niemal globalny. Podczas zlodowaceń przedczwartorzędowych zmiany położenia kontynentów związane z ruchem płyt litosfery mogły wpływać na cyrkulację wód oceanicznych. Na szybkie zmiany pogody wpływ ma także zapylenie atmosfery przez wybuchy wulkaniczne.
Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.
Zawartość tej strony pochodzi stąd.